30 ΜΕΡΕΣ ΥΓΕΙΑΣ, τεύχος Δεκ.15-Ιαν. 16, “ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ”

Περιοδικό 30 ΜΕΡΕΣ ΥΓΕΙΑΣ, τεύχος Δεκ.15-Ιαν. 16, “ΑΝΟΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ”

Η ιδέα της ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού συστήματος για την καταπολέμηση του καρκίνου, υπάρχει εδώ και περίπου έναν αιώνα, αλλά μόλις τα τελευταία δώδεκα χρόνια έχουν αρχίσει να γίνονται σημαντικές ανακαλύψεις στον ιατρικό κλάδο, όσον αφορά σε αυτού του είδους τις θεραπείες. Η ανοσοθεραπεία ακολουθεί μία διαφορετική προσέγγιση για την καταπολέμηση του όγκου σε σχέση με τις συμβατικές θεραπείες όπως είναι η χημειοθεραπεία και η ακτινοβολία και όπως φαίνεται όλο και περισσότεροι ασθενείς εμφανιζουν σημαντικές ανταποκρίσεις ενώ ταυτόχρονα έχει βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής τους. Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι το κλινικό όφελος από την ανοσοθεραπεία εκτείνεται αρκετά μετά την διακοπή αυτής της θεραπείας πιθανότατα λόγω της ανάπτυξης ανοσιακής μνήμης που αποτρέπει την επανεμφάνιση καρκινικών κυττάρων. Για αυτόν τον λόγο η ανακάλυψη νέων ανοσοθεραπευτικών φαρμάκων εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς από την επιστημονική κοινότητα.

Ο FDA (Οργανισμός Ελέγχου Φαρμάκων και Τροφίμων των ΗΠΑ) και ο ΕΜΑ (Ευρωπαικός Οργανισμός Φαρμάκων) έχει ήδη εγκρίνει πολλά ανοσοθεραπευτικά σχήματα για την αντιμετώπιση διαφορετικών τύπων καρκίνων ενώ σε πολλούς ασθενείς δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχουν σε κλινικές μελέτες στις οποίες τους χορηγούνται αυτή η κατηγορία των φαρμάκων είτε ως μονοθεραπεία είτε ως συνδυαστική θεραπεία.

Υπάρχουν διαφορετικοί μηχανισμοί με τους οποίους το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να καταπολεμήσει τα καρκινικά κύτταρα:

– Μη ειδική διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος:

Η μη-ειδική ανοσολογική διέγερση δεν στοχεύει ειδικά τα καρκινικά κύτταρα αλλά ενεργοποιεί συνολικά το ανοσοποιητικό σύστημα με σκοπό την επαγωγή αυξημένης και μεγαλύτερης διάρκειας ανοσολογικής απόκρισης. Αυτή του είδους η θεραπεία μπορεί χρησιμοποιηθεί είτε μόνη της είτε συνδυαστικά με την βασική θεραπεία του ασθενή. Η ΙL-2 για παράδειγμα που ανήκει στην οικογένεια των κυτταροκινών αυξάνει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και την διαφοροποίηση των λευκών αιμοσφαιρίων και γι’αυτό το λόγο έχει εγκριθεί ως θεραπεία για το προχωρημένο νεφροκυτταρικό καρκίνωμα αλλά και για το μελάνωμα. Επιπλέον για την αντιμετώπιση των δυο παραπάνω καρκινικών τύπων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία και η ιντερφερόνη-α ( IFN-α), η οποία επάγει την ενεργοποίηση συγκεκριμένων κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος, μειώνει τα επίπεδα κυτταρικού πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων καθώς και την ανάπτυξη των αγγείων στο σημείο του όγκου.

-Αναστολείς σημείων ελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος ( checkpoint inhibitors)

Αντι- CTLA-4 αντισώματα: Ο CTLA-4 είναι μια πρωτείνη – υποδοχέας που εντοπίζεται στην επιφάνεια των Τ- κυττάρων. Όταν ενεργοποιείται αυτός ο υποδοχέας έχει την ικανότητα να καταστέλλει την ανοσολογική απόκριση. Η απενεργοποίηση του επομένως μέσω των αντι- CTLA- 4 αντισωμάτων επιτρέπει την συνεχή δράση των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος ενάντιων του καρκινικού όγκου. Το ipilimumab είναι ένα αντι- CTLA-4 αντίσωμα το οποίο χρησιμοποιείται για την θεραπεία του μελανώματος ενώ η δράση του μελετάται και σε άλλους τύπους καρκίνου.
Αντι –PD1 αντισώματα: O PD-1 είναι επίσης μια πρωτείνη- υποδοχέας που βρίσκεται στην επιφάνεια των Τ – κυττάρων . Όταν ο υποδοχέας αυτός συνδεθεί με τον PDL-1 που εντοπίζεται στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων καταστέλλεται η δράση των Τ- κυττάρων. Τα αντι- PD1 αντισώματα αποτρέπουν αυτήν την σύνδεση και κατα συνέπεια διατηρείται η δράση του ανοσοποιητικού συστήματος ενάντια στα καρκινικά κύτταρα. Το Νivolumab και το Pembrolizumab αποτελούν δυο κατηγορίες φαρμάκων που στοχεύουν τον PD- 1 υποδοχέα και χρησιμοποιούνται για την θεραπεία πολλών μορφών καρκίνου όπως είναι το μελάνωμα, ο μη- μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα, το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα, ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου ενώ ταυτόχρονα γίνονται πολλές κλινικές μελέτες για να διαπιστωθεί εάν είναι αποτελεσματική η δράση του ενάντια σε άλλες μορφές καρκίνου.
Αντι –PD-L1 αντισώματα: Όπως αναφέρθηκε και πρίν τα καρκινικά κύτταρα εκφράζουν στην επιφάνειά τους την PD- L1 πρωτείνη, η οποία έχει την ικανότητα να απενεργοποιεί τα Τ- λεμφακύτταρα. Υπάρχουν επομένως αντι- PD-L1 αντισώματα τα οποία εμποδίζουν αυτήν την αλληλεπίδραση. Το atezolizumab ανήκει σε αυτή την κατηγορία φαρμάκων το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την θεραπεία του ουροθηλιακού καρκινώματος.
Aξίζει να σημειωθεί ότι αυτές οι κατηγορίες φαρμάκων μπορεί να καταλήξουν σε ορισμένες περιπτώσεις στην ενεργοποίηση της δράσης του ανοσοποιητικού συστήματος ενάντια των φυσιολογικών ιστών του ασθενούς και κατα συνέπεια να παρατηρηθούν σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες. Οι πιο συχνές παρενέργειες που μέχρι στιγμής έχουν σημειωθεί είναι η κόπωση, ο βήχας, η ναυτία, η απώλεια όρεξης, τα δερματικά εξανθήματα και ο κνησμός. Λιγότερο συχνά μπορούν να προκληθούν λόγω της χορήγησής τους πιο σοβαρά προβλήματα στους πνεύμονες, στο ήπαρ, στο παχύ και λεπτό έντερο, στα νεφρά καθώς και στους αδένες που είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή ορμονών.

Εμβόλια για την αντιμετώπιση των καρκινικών κυττάρων
Υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες εμβολίων που αυτήν την στιγμή μελετώνται για την αντιμετώπιση των καρκινικών κυττάρων

Εμβόλια που περιέχουν καρκινικά κύτταρα: Aυτα τα εμβόλια μπορεί να παρασκευάζονται είτε από καρκινικά κύτταρα του ίδιου του ασθενή που αφαιρέθηκαν μετά το χειρουργείο και στα οποία στην συνέχεια απενεργοποιήθηκε η καρκινική τους δράση είτε από καρκινικά κύτταρα που δεν προέρχονται από τον ασθενή. Και στις δυο αυτές περιπτώσεις τα καρκινικά αυτά κύτταρα έχουν τροποποιηθεί κατάλληλα για να αναγνωρίζονται ευκολότερα από το ανοσοποιητικό σύστημα και στην συνέχεια χορηγούνται με την μορφή εμβολίου στον ασθενή. Ως αποτέλεσμα μετά την χορήγηση το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθενται τόσο σε αυτά όσο και στα υπόλοιπα παρόμοια καρκινικά κύτταρα του ασθενή με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Εμβόλια που περιέχουν πεπτίδια: Σε αυτήν την κατηγορία η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος γίνεται με την έγχυση στον ασθενή ενός ή περισσότερων καρκινικών αντιγόνων και όχι ολόκληρου του καρκινικού κυττάρου.
Εμβόλια που περιέχουν δενδριτικά κύτταρα: Το Sipuleucel – T που ανήκει σε αυτήν την κατηγορία είναι το μόνο εμβόλιο που έχει εγκριθεί από τις ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του προχωρημένου ορμονοανθεκτικού καρκίνου του προστάτη.
Τα δενδριτικά είναι ειδικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος τα οποία έχουν την ικανότητα να διευκολύνουν την αναγνώριση των καρκινικών κυττάρων από τα λεμφοκύτταρα. Τα δενδριτικά συγκεκριμένα έχουν την ικανότητα να καταστρέφουν τον όγκο και στην συνέχεια να κάνουν αντιγονοπαρουσίαση των καρκινικών αντιγόνων έτσι ώστε να ενισχύεται η δράση των Τ- λεμφοκυττάρων. Αυτή η κατηγορία εμβολίων παρασκευάζεται από κύτταρα του ανοσοποητικού συστήματος του ασθενή τα οποία μετά από κατάλληλη επεξεργασία μετατρέπονται σε δενδριτικά και χορηγούνται πισω στο ασθενή. Η διαδικασία παρασκευής του εμβολίου είναι περίπλοκη και ιδιαίτερα ακριβή.

– Χρήση ογκολυτικών ιών

Η ανοσοθεραπεία με την χρήση ογκολυτικών ιών στηρίζεται στην ικανότητα που έχουν οι ιοί να επιμολύνουν απευθείας τα καρκινικά κύτταρα και στην συνέχεια να επάγουν την ανοσολογική απόκριση ενάντια στα κύτταρα του όγκου που έχουν προσβάλλει. Ένας από τους πιο καλά μελετημένους ογκολυτικούς ιούς είναι ο ΤVEC (talimogene laherparepvec), o οποίος περιέχει και την κυτταροκίνη GM-CSF. Αυτό ο ιός έχει ήδη πάρει έγκριση από το FDA για την θεραπεία του μη – εγχειρήσιμου μελανώματος και η χορήγηση του γίνεται απευθείας στο όγκο κάθε δύο εβδομάδες.